—tayta Juan Pedro Sebastianpa qillqasqan
MAYPIM
Qosqo, Abancaypi hina aqha wasipi. Kuchu tullpachapi sara lawa pusra chupi ima aqhawan kuska, timpukuchkan. Chaymanta iskay kimsa pukchiykuchkaq mesachakuna muyuriyninpi wakcha bancachayuqkama. Mesa chawpin anqarapi uchu kuta munayllaña llaqwanapaq, tawa pichqa kapural aqha pusuquchkaq chaki kunkata suyachkan.
PIYKUNA
YAYALA CURACHA.
Haqarwayllaña chiki simi, pawachkaq ñawiyuq warmikuna qatiykachaq. Wiksasapaykuykusqa suyusqallaña suysuna wiswi sutanayuq.
MAMA FELIPA.
Aqha wasipi kamachikuspa, miskillaña aqha ruwaq. Manchapakuywan tayta curatapas uyarin iskay hawata rimapayaptin. Sumaq-sumaq aurura cintawan pachan tipanasqa.
HUAMBAR.
Adelaydapa sunqunmanta maqanakuspa tayta curawan kaninakuq, takanakuq ima. Mawkallaña llipikyachkaq terno pachachayuq.
ADELAIDA.
Iskay sunqu warmi. Chacharallaña ayrampuwan sara kutawan uyan llusiykusqa, manaña samaykuq kaypi chaypi pawaykachaq. Mestiza pachawan pachasqa; watiqamuchkaq fustanniyuq.
JUSTINA.
Mama Felipapa yanapaqnin umanqara sipas. Usa kutu maqtakunapa qipanpi tusuykachaq. Sumaq-sumaq puka-qillu pachachawan pachasqa. Wiqawninkama wiqutu simpayuq.
KUTU.
Chayraq quwy rakrarquq hina unchuchuku uyayuq maqtillu, Ica Limakunamantaña kutiykaramuq qilla unquy yachay sapa.
QIPAN RAKIN KANINAKUY
YAYALA. (Pisipasqallaña, humpiyninwan hunta)
—Chaki wayqumanta kuty qanpumuchkani, aqhachallayki doña Felipa, icha inglisyapaq pikantillatapas chanikuranki, ichapas chupichaykiyman yakuchata yapachaykunkiyman qalluywan imachaywanpas miskichiykunaypaq.
DOÑA FELIPA. (Pinqaymanta pukallaña uyayuq)
—Way achachallawya hucha sapa tayta cura, iskay sunqutapuni rimanki manchapakuypaq. Yaw yayayku kuyaqniykitaqmi puyñu kuchupi kukurayachkan, awir tiyaykuya munasqaykiypi.
YAYALA. (Limón suquchkaq uyayuq)
—Imaynallam vidayki yaw hechur kuchi, imaynataq kawsayniyki… kuchiqa uyarikunraq, asnu quchpananpaq chuspi manchachiq upakunam imatapas uyarinchu. Qantam rimaykuyki qampatu uyayuq, añas asnaychayuq Huambar.
HUAMBAR. (Kuchi hina winku ñawillaña)
—¿Imayná? ¿Yanawikuchu uytu sapa chiwakuchu parla tinkuchiypi purikusqa? Kuchimanta rimaspalla, kuchipa watunwan sutananta watasqa tayta curapas; manaña aqallin taqtiykunanpaqchu, ichapas chankan hunta runtun watananpaqchu. ¿Qan imata ninki mama Adelaida?
ADELAIDA. (Chachara wallpallaña, imapas paytaqa llakichinmanchu, nitaq mana imatapas uyariq tukunchu)
—Ñuqallaytaqa amapuni, rinrillaypas chayraq chuyanasqam, ama huchata taqtiychikchu.
YAYALA. (Chayraq kachuykusqa mutintapas tuqapakuspa)
—Ma, chayqa kunanñataq casto rinrichakurun aku pukuchkaq uyayuq payapas. Qan, ¿imata ninki yaw iskay runtu marqaykusqalla wasinman kutiykuq chaki chiya Huambar?
HUAMBAR. (Piñallaña anyapakuq allqu hina uyayuq)
—Ñuqaqa niyman… sikipi ñawi kasqaykiyta, kikin chansakusqayki warmitaq chicharru muyuchiq kaspi hina wiswi kunkapaq waykupuchkanpas. Iskay watantin ¿imatataq gamullaña anqarantinpi llaqwapakuspa mikurqankiri?, yaw qaqapaykusqa qaqra waka.
ADELAIDA. (Ñawintapas kanchapayachispa)
—Amaña ñuqallaymantaqa rimaychikchu iskaynikichikpas, ayallaña empachuyuq kuchi hina manka ñawikuna.
HUAMBAR. (Iskay kimsa chukchachantapas chutapakuspan)
—¿Manka siki niwankichú, ñuqatá, kuyaqniykiytá?, iskay sunqu warmi.
DOÑA FELIPA. (Pituchakuq tukuykuspan)
—Imaynanpitaq iskayniykichik Salinas panpa kachi takana paqla uma machukuna ñañayta turyankichik; payqa allin kaq ñañaymi, wallpa hina kaypi chaypi piypaqpas pukchiykuyllanmi.
ADELAIDA. (Kaspi chuñunta chintipayachispa)
—Ñuqamantachu rimakuwaq punapi wischusqa wakcha uwiqa hina chillka siki warmi. Ñañaymi niwankiraqtaq nina qallu paya.
DOÑA FELIPA. (Mesatawan maraytawan pichaq tukuspa)
—An chayqa sumaq, paya niwan; payñataq alhaja chiwchi pullituchalla, puytiykuchkaq pullitucha hina cinta walichawan watakuykusqalla yutu siki, kunanqa wayna tukurun.
YAYALA. (Cruzchakuyta yachapayaspan)
—Amaña chaynataqa anyanakuychikchu, ichapas chay supay cundinawpa chiwchin Kutu layqaruwanchik.
HUAMBAR. (Qanchis qallu hina tukuy imapas yachaq uyayuq)
—Qantachu layqasunkimanpas, chay Justinachanta, sirarqusayki sirarqusayki, nispa qatirikusqaykiymanta yaw kuchi machu waqra Yayala.
YAYALA. (Kallpi kiruntapas puspuru kaspichawan tuksipayaspa)
—¿Chaykamarí?… ¿maypitaq asnu quchpananpaq chuspita manchachirqanki yaw lapi chuku?
HUAMBAR. (Makillanwan waqra pukuta hina pukuykachaq tumpalla)
—¿Ñuqa? Misa uyarikuq purikurqani, qawchityaq asnu hina raku tunquri upapa misakuyninpi.
YAYALA. (Wichay hanaq pachata ñaka-ñakay qawarispa)
—¿Misa uyarikuqchu?, ¿ichapas waqra puku, waqra corneta hina wiksu chuñu kamachiqniki taytaykipa anyayninpiychu?
ADELAIDA. (Tayta Meridapa virginnin hina kunkanta tipirquspa)
—Ama chaynatañaqa yayanchiktari.
YAYALA. (Aqallintapas, chunka vara wiqawnintapas wataykachaspa)
—Ama satikuychu, iskay kimsa kallapa qichiprayuq Adelaidacha.
ADELAIDA. (Uchutawan kachitawan llaqwapayaspa)
—Pero, awir padrecito yanapachkaykiytaq, limon suquykachaq uyaykiywan chimllipayawankiraq.
YAYALA. (Wiksanta kunkankama uqarikuspa)
—Upallalla kakuychik… chay tuminkiku hina kachki sapa warmikuna kichkirayaychik, utinchu siki payakuna.
JUSTINA. (Sacristiana tukuruspan cruzchapakuykuspa)
—Amaya padrecito consagrasqa umaykiyta hillichaychu yaya, wischusqa raqra mankamanmi rikchakuchkan. Mamaykiypas (uman, makillanmi consagrasqa, uqitinqa ñuqapam, supichinaykamam nuyusqa kuchi waskawan panyaparusaq) nichkantaq. Supaysutam rabyachkan mamachaqa.
YAYALA. (Ñawinwan mana kaqnintapas taqwicharuspa)
—Ay kakallaw, kulis uya Kutupa aychanpas rimayta yachasqa, qaqayllas, su aychacha no más quiero ninmi chay millay uya Kutu, suwa aycha ninanta, tuksisqa ñawillanwan quchpachiyta munasunki Justinitacha, icha tukuypamparusunkiyñachu?
JUSTINA. (Umanta taqllapayaspa)
—Qantam aswan qasapas tukuypanpapi ischuta hina qasarususqanki padrecito chukchaykiypas suquyanankama.
HUAMBAR. (Yanqa yanqata asikuq tukuspan)
—¿Imaynataq suquyanman tikrarqusqa kullu puku paqla umari?
DOÑA FELIPA. (Atpay mutita siminman chanqaykuspa)
—Chayqa sumaq, allqupa ispanan upapas runa masiykimanta chansakunki. Qawakuykuy, allin-allinta qawapakuykuy, chaynaña rupaypi chullukuq kachi kurpa hina peqaykiymanta wirapiña huchaykipas uraykamuchkan Huambarchalla.
HUAMBAR. (Makinwan ruyrukunata muyurichispa)
—Qanmi aswan qawapakuykuwaq atispaqa mama tuminkiku, ¿tuminkikuchu?, ripukuchkaq cuarto menguantepi mama killa hina ipitu ñawi doña Felipa.
DOÑA FELIPA. (Waspiq mutita anqarapi wayrachispa)
—¿Ipitu? Qanmi ichaqa llullu chuqllu chiptirqusqa hina witqi ñawi rendijallamanta watiqamunkiypas.
ADELAIDA. (Lluku simi tukuspan ñawpa papa hina uyayuq)
—¿Ñuqatachu witqi niwachkanki mama Feli? Ñawiymanta rimakunki hinaptinqa ñuqam yuyarichisqayki rinriykimanta, ¿imaynanpi?, wiqru lurupa tupsisqan tumbis purusku hina wasaykiykama warkusqa rinrichaykiymanta.
DOÑA FELIPA. (Fustanninwan chuspita manchachispa)
—Paiñamá. Doña Adelaida ¿runayarusqankichú?, chay chúcaro asnumanta chayraq uraykamuq pallqa chanka machuwan yanapachiykuspayki ñuñuykiytapas rikraykiyman watarqusqanki.
HUAMBAR. (Uchú kutata uchuy wisllachawan akllapayaspa)
—Ñuqawanpunitaq maraynintimpi usan kutuqpas kanipayawan. Chay yanapaqniyki wanwapa chutanan tullu sikita qaqchapayay doña Felipa, uchukutapipas Kutupa pikintaq tusukuchkan.
JUSTINA. (Yuraq kiruchanta yupaykachaspa)
—Miski mikquymanta, uchukuta imamantaqa yachawaqchus iskay kimsa kiruykiwan kachuchkaspari machula, qanmantam asnupa sikin samiyniyuq nisqa riman riqsisuqniykipas.
YAYALA. (Ñawintapas lalayachispa)
—An Asnupa sikinmantachu rimaykachan runapas, manaña ichiy atinas kanki quwi siki pasña, wasa tukuyniykiypis mana piypas takyanchu.
JUSTINA. (Simpanta paskarispa chukchachanta wasa tukuyninman wischupakuspa)
—Ama asikuychu roqoto sinqa yaya, qanmantapas runam riman, vela sinqa pukuchu pukuqlla uyayuq cura nispa, padrecito.
YAYALA. (Sutananta chutapakuspa)
—Hucha sapa haqarway pasña, pikiwan atiypasqa pikankiykita mikqurachiwaspaqa infirnumanmi puytiykunki. Qipaykiyta Kutu raprachallantapas kañanqa huchapi uywanakusqaykichikmanta.
YAYALA. (Muyu-muyuririspa)
—Qanpas derechito, aswanraq sisi hina qhipi siki, llasaq marayniykiwan atiypachikuspayki rawraq infirnumanpunim puytiykullanki Adelaidacha.
ADELAIDA. (Corpiñuchanta allichaq tukuspan)
—Padre kachaykullawayña.
YAYALA. (Hechor asnu hina kunka kachuqllaña kiruyuq)
—Way, way, way, mamallay mama. Hija… chaytari runa qayllachu mañakuwanki, qaynallapas sapatutachu ruwachikunki nispa tapukuptiy qacha simi nispa kikiyki turyawanki.
ADELAIDA. (Musuqmanta pituchakuruspa)
—Ay padre, qacha, qilli kunka, wallpapa kaspi puñunan hina karka kunka, hucha simi, lawsa kakichuch wañukullankiypas.
YAYALA. (Kaypi chaypi ichiykachaspa)
—Chay suwanakuqniykim lawsatapas llallin, paymantam ninku, llantupi qunqasqa aka hina millwa kunka nispa, chay kikin millwanpich wantunqakupas.
HUAMBAR. (Makinta huqaristin yuyaychakuq tukuspan)
—¿Ñuqa kikin taytanmanta?, yastas, ¿piymantataq chalan Villenapa butasnin hina acordeon kunka ninkuri?, wichay qata wasapaykuchkaq asnu hina panrara siki nispa ¿yapaykunkuri? Chay asnuchapi ichikuykusqatam wischusunki sikiyki parparyachkaqta, yaw yaya tukuq aka talega.
YAYALA. (Rinrintapas chutaykachaq tukuspan)
—Maana, ñuqallayqa uyarini aqha wasipi tiyakuqkunamanta, waspiq siki, maray siki, tumin siki; ñuñuq turuwan uywanakusqanmanta.
FELIPA. (Tumin kuchumanta qayaykachakamuspa)
—Niy Adelaida, panqa karqa hina mana imatapas waqaychaspayki kikin inglisyapi uyarisqaykimanta.
ADELAIDA. (Paka-pakallapi willakuq tumpalla)
—Ari yayayku. Ripukuchkaq qayñachu llama hinas pay tukusqa qawaykachakunki, campanachayki chinlilichapas yanqaña yanqañas kunkaykiypipas usukullan.
YAYALA. (Yachay sapa tukuspan pawa ñawinwan piytapas wañuchinanpaq awqaspa)
—An chaytapas uyarikurqani. Qichqaykiypi tiyaq kakas uyamantam rimapakun runapas; llumpay maqarusqa tinya hina panchirisqa uyayuqsi, runapa rinrinpi tartaryasqanmanta.
HUAMBAR. (Kaspichawan tayta curata tuksipayaspa)
—Qanmi chaytaqa rimankiyman perolnintinpi chicharruwan anukasqa manka simi, chiki tuku yaya.
YAYALA. (Chacharayaq chankantapas ruyruyarachispa)
—Arpa chanka taytaykim chikipas, akakuykuchkaq warma hina weqa, chuti siki Huambar.
ADELAIDA. (Aqhachanwan tinkaspan tayta curata cruzchapayaspa)
—Padrecito kikiyki bendicionwan maqchikuykuy, yanqañam kaypi chaypi kirullaykiypas qalluykiypa maqasqan auxiliyuta mañakullachkan padre.
YAYALA. (Aqha wasi punku qipanmantaña kutirimuspan)
—Yastas, chaynachiki, hinaptinqa kay qapchanakuy tukuyninpaq uchitiyta pukuychik mancharisqa añas hina waspiq sikikuna.
